Методические рекомендации

[Ильмухаметов А.Г.]

Уҡыу ситуацияһын барлыҡҡа килтереү түбәндәгеләрҙе иҫәпкә алырға тейеш:
• уҡыусының йәш үҙенсәлеге;
• уҡыу предметының үҙенсәлеге;
• уҡыусыларҙа универсаль уҡыу эшмәкәрлегенең формалаштырыу.
Предмет һөҙөмтәләренән тыш уҡыусыларҙың метапредмет һөҙөмтәләрен дә уңышлы формалаштырыу өсөн бөгөн дәресте нисек төҙөргә һуң?
Ғәҙәттә традицион рәүештә уҡытыу процесының биш принцибын билдәләйҙәр (Анри Файол):
• планлаштырыу;
• ойоштороу;
• ғәмәлгә ашырыу һәм контроль;
• коррекция;
• анализ.

[Ильмухаметов А.Г.]

Бөтә белем биреү процесы хеҙмәттәшлеккә нигеҙләнгән эшмәкәрлеккә ҡоролған булырға тейеш. Уҡыусы белем биреү (белем алыу) процесының әүҙем ҡатнашыусыһы булғанда ғына ул эшмәкәрлеккә йәлеп ителеп юғары сифатлы төплө белемгә эйә була. Яңы стандарттарға ярашлы дәрестә уҡыусының тирә-яҡты танып белеүгә мотивация булдырыу, уға мәктәптә алған белемдең тормоштан айырмалы рәүештә алынған белем түгел, ә киреһенсә, уҡыусыны тормошҡа әҙерләү, уны танып белеү, тейешле мәғлүмәтте эҙләп табыу һәм белем, күнекмәләрҙе реаль тормошта ҡулланырға мөмкинлеген күрһәтеү мөһим.
Яңы стандарттар уҡыу ситуацияһы тигән яңы термин индерә, был уҡыу процесының шундай айырым берәмеге уҡыусылар уҡытыусы ярҙамында үҙҙәренең эшмәкәрлек предметын билдәләйҙәр, төрлө уҡыу эшмәкәрлек ярҙамында уны тикшерәләр, уны үҙгәртәләр, мәҫәлән, формулировкаһын үҙгәртәләр, йә үҙҙәренсә тасуирлайҙар һ.б., өлөшләтә уны хәтерҙә ҡалдыралар. Уҡытыусы алдында айырым уҡыу эшмәкәрлеге берәмеге булараҡ уҡыу ситуацияһын барлыҡҡа килтерә, шулай уҡ уҡыу бурыстарын уҡыу ситуацияһына әйләндерә белеү бурысы ҡуйыла.

[Ильмухаметов А.Г.]

Бөгөнгө көндә яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттары заманса дәрестәргә дөйөм талаптар билдәләй:
• яҡшы йыһазландырылған кабинетта ойошторолған яҡшы дәрес һәйбәт башланып һәйбәт тамамланырға тейеш;
• уҡытыусы дәрестең темаһын, маҡсатын, бурыстарын аныҡ формалаштырып, үҙенең дә уҡыусыларының да эшмәкәрлеген планлаштырырға тейеш;
• дәрес ниндәй ҙә булһа проблеманы хәл итеүгә ҡоролған һәм үҫтерешле булырға тейеш: уҡытыусы үҙе лә уҡыусылар менән хеҙмәттәшлеккә ынтыла һәм уҡыусыларҙы ла уҡытыусы һәм класташтары менән хеҙмәттәшлеккә йүнәлтә белә;
• уҡытыусы проблемалы һәм эҙләнеү ситуациялары ойоштора, уҡыусыларҙың эшмәкәрлеген әүҙемләштерә;
• уҡыусылар үҙҙәре һығымта яһайҙар;
• дәрес ижади мөхиттә үтә;
• ваҡытты һәм һаулыҡты һаҡлау;
• иғтибар үҙәгендә - уҡыусылар;
• уҡыусыларҙың белем кимәлен һәм мөмкинлектәрен иҫәпкә алып эш материалы һайлана;
• уҡыусыларҙың психофизиологик, индивидуаль, кластың профиль үҙенсәлектәрен, кәйеф-тороштарын иҫәпкә алырға;
• уҡытыусының үҙ методик оҫталығын күрһәтә, файҙалана белеүе;
• кире бәйләнеш булдырыу;
• дәрес ыңғай психологик мөхиттә үтергә тейеш.
Яңы шарттарҙа уҡытыусы түбәндәге педагогик техника принциптарына таянып эшләргә тейеш:
• һайлау ирке (белем биреүсе йәки етәксе эшмәкәрлектә уҡыусыға һайлау хоҡуғы бирелә);
• асыҡлыҡ (белем биреп кенә ҡалмай, уның сиктәрен дә күрһәтергә, уҡыусыны сиселеше өйрәнелеүсе курс сиктәренә сыҡҡан проблемалар алдына ҡуйыу);
• эшмәкәрлек (уҡыусылар тарафынан белемдәрҙе эшмәкәрлек формаһында үҙләштереүе, уҡыусы үҙ белемдәрен ҡуллана, файҙалана белергә тейеш);
• идеаллыҡ (эшмәкәрлектең юғары һөҙөмтәлелеге, уҡыусыларҙың үҙ мөмкинлектәрен, белемдәрен, ҡыҙыҡһыныуҙарын максималь файҙаланыу);
• кире бәйләнеш (белем биреү процесын үҫешкән кире бәйләнеш ысулдар системаһы ярҙамында контролдә тотоу).

[Ильмухаметов А.Г.]

Бөгөнгө белем биреү системаһы - мәктәп - мәғлүмәт сығанағы булыуҙан бигерәк белем алырға өйрәнеү үҙәгенә әүерелә. Бында уҡыусы белем алырға өйрәнә, уҡытыусы белем биреүсе генә түгел, ә был белем алыуҙы ижади ойоштороусы оло иптәш, ярҙамсы булараҡ сығыш яһай. Был бурыстар уҡыусыларҙың универсаль уҡыу эшмәкәрлектәрен формалаштырыу аша тормошҡа ашырыла ла инде. Универсаль уҡыу эшмәкәрлектәре (шәхсән, танып белеү, регулятив һәм коммуникатив) - дөйөмләштерелгән эш-хәрәкәттәр, уҡыусыларҙың донъяны танып белеүен, белем алыуға ынтылыштарын тәьмин итә, ҡыҙыҡһыныуҙарын ҡандыра. Уҡыусыларҙың алған белемдәре уларҙың үҙ эҙләнеүҙәре, эшмәкәрлектәре һөҙөмтәһе булһын өсөн был эҙләнеүҙәрҙе, танып белеү эшмәкәрлеген ойошторорға (ойоштора белергә), был эшмәкәрлек йәки процесс менән идара итергә, уҡыусыларҙың эшмәкәрлек төрҙәре артабан үҫтерергә кәрәк.

[Ильмухаметов А.Г.]

Бөгөнгө көндә белем биреү процесында уҡыусыларҙың үҙ аллы белем ала (таба), кәрәкле мәғлүмәт туплай, гипотеза тәҡдим итә, һығымталар яһай белеүҙәрен формалаштырыусы алымдарҙы һәм методтарҙы ҡулланыу проблемаһы актуаль булып ҡала. Йәғни бөгөнгө уҡыусыла уның үҙ аллы белем ала белеүен тәмьин итеүсе универсаль уҡыу эшмәкәрлеге формалашырға тейеш. Шуға күрә лә белем алыуҙы ойоштороуҙа алға ҡуйылған бурыстарҙы һәм килеп тыуған мәсьәләләрҙе сисеүгә йүнәлтелгән системалы-эшмәкәрлекле белем биреү ысулдары уңышлыларҙан һанала.

[Ильмухаметов А.Г.]

Яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттарының методологик нигеҙен шәхесте үҫтереүгә, гражданлыҡ тойғоһон формалаштырыуға йүнәлтелгән системалы-эшмәкәрлекле белем биреү алымдары тәшкил итә. Системалы-эшмәкәрлекле белем биреү алымдары уҡыусылар үҙләштерергә тейешле универсаль уҡыу эшмәкәрлеге һәм төп бурыстарҙан сығып белем биреүҙең мөһим һөҙөмтәләрен айырып алырға мөмкинлек бирә. Мәғариф системаһында мәктәп уҡыусыһының шәхесе үҫеше, иң тәү сиратта, уҡыу-уҡытыу, тәрбиә процесының нигеҙе булараҡ сығыш яһаусы универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу аша тәьмин ителә. Уҡыусыларҙың универсаль уҡыу эшмәкәрлек төрҙәрен үҙләштереүҙәре уларға артабан үҙ аллы яңы белемдәр алырға, шулар аша компетенцияларын үҫтерергә, индивидаль белем алыу траекторияһын ойошторорға мөмкинлектәр тыуҙыра.

[Ильмухаметов А.Г.]

Яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттарының методологик нигеҙен шәхесте үҫтереүгә, гражданлыҡ тойғоһон формалаштырыуға йүнәлтелгән системалы-эшмәкәрлекле белем биреү алымдары тәшкил итә. Системалы-эшмәкәрлекле белем биреү алымдары уҡыусылар үҙләштерергә тейешле универсаль уҡыу эшмәкәрлеге һәм төп бурыстарҙан сығып белем биреүҙең мөһим һөҙөмтәләрен айырып алырға мөмкинлек бирә. Мәғариф системаһында мәктәп уҡыусыһының шәхесе үҫеше, иң тәү сиратта, уҡыу-уҡытыу, тәрбиә процесының нигеҙе булараҡ сығыш яһаусы универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу аша тәьмин ителә. Уҡыусыларҙың универсаль уҡыу эшмәкәрлек төрҙәрен үҙләштереүҙәре уларға артабан үҙ аллы яңы белемдәр алырға, шулар аша компетенцияларын үҫтерергә, индивидаль белем алыу траекторияһын ойошторорға мөмкинлектәр тыуҙыра.

[Ильмухаметов А.Г.]

Яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттары талаптарына ярашлы башҡорт теленән дәрес проектлауға методик кәңәштәр

Яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттары талаптарына ярашлы башҡорт теленән дәрескә әҙерләнгәндә тәү сиратта нимәләрҙе күҙ уңында тоторға һуң?
Яңы Федераль дәүләт белем биреү стандарттарының төп үҙенсәлеге –уларҙың эшмәкәрлеккә ҡоролған белем биреү һәм уҡыусы шәхесен үҫтереүгә йүнәлтелгән булыуы. Хәҙерге заман белем биреү системаһы уҡытыу һөҙөмтәләрен билдәле белемдәр йыйылмаһы итеп ҡарауҙан баш тартып, реаль эшмәкәрлек төрҙәрен формалаштырыуға йөҙ тота. Йәғни белем биреүҙән тыш, был белемдәрҙе ғәмәлдә ҡулланырға өйрәтеүҙе маҡсат итеп ҡуя.

[Рахматуллина З.А.]

В целях оказания методической помощи учителям родных языков и литератур в издательстве ИРО РБ вышли в свет следующие работы:
1. Габитова З.М. Методические рекомендации по разработке рабочей программы по предмету «Башкирский язык». – Уфа, 2014.
2. Габитова З.М. Формирование универсальной учебной деятельности на уроках башкирского языка. Рабочая тетрадь. – Уфа, 2013.
3. Рахматуллина З.А. Современный башкирский язык. Виды анализов. Рабочая тетрадь. – Уфа, 2013.
4. Рахматуллина З.А. Современный башкирский язык. Синтаксис. Виды анализов. Рабочая тетрадь. – Уфа, 2014.
5. Сулейманов Р.Ф. Особенности анализа художественных произведений. Лирика. Рабочая тетрадь. – Уфа, 2013.
6. «Слово поэта – совесть поэта». Сборник методических разработок, посвященных 75-летнему юбилею народного поэта Башкортостана Равиля Бикбаева. – Уфа, 2013.

[admin]

...