Методические рекомендации

[Сулейманов Р.Ф.]

10 - 14 майҙа Ишембай ҡалаһында БМҮИ - ның башҡорт һәм башҡа туған телдәр һәм әҙәбиәттәр кафедраһы доценты Ф.Б. Саньяров курстар үткәрҙе, 40 -тан ашыу уҡытыусы оҫталығын үҫтерҙе.Лекцияларҙан тыш, практикаға иғтибар бирелде. Оҫталыҡ дәрестәре ойошторолдо. Ф.Б. Саньяров Ә.Әминевтың "Ҡытайгород" әҫәре буйынса башҡорт гимназияһының 8 -се синыфында асыҡ дәрес бирҙе. Уҡытыусы УУЭ - ен формалаштырыу юлдарын күрһәтте. Уҡысылар дискуссияла айырыуса активлыҡ сағылдырҙы. Ишембай уҡытыусылары дәресте ентекле анализланы, юғары баһа ҡуйҙы. Дәрес тамамланғас та егеттәр уҡытыусы эргәһендә оҙаҡ торҙо, һорауҙар бирҙе. Курстар бер төркөм уҡытысыларҙың Торатауға сәфәре менән тамамланды. БМҮИ Ишембай ҡалаһының мәғариф идаралығына ярҙамдары өсөн оло рәхмәт белдерә.

[Сулейманов Р.Ф.]

Хөрмәтле коллегалар! Беҙ мәктәптә әҙәбиәткә иғтибар һәм һөйөү тәрбиәләүҙә, художестволы һүҙ һәм эстетик зауыҡ формалаштырыуҙа әҙәби ижад түңәрәктәренең әһәмиәте, был эште ҡулайлаштырлыу шарттарында ла ташламау кәрәклеге хаҡында яҙғайныҡ инде. 10 - 14 майҙа Ишембай ҡалаһында уҙған курстарҙа был эштең З Вәлиди исемендәге гимназия - интернатта әле лә туҡтамауына шаһит булдыҡ. Танылған уҡытыусылар Г.ш. Аҙнабаева, Ғ.М. Кәлимуллиналар оҫталыҡ - дәрестәрендә ижади балалар менән эшләү өлгөһөн күрһәтте. Мәҫәлән, ғәлиә Кәлимуллина
шиғырҙы аңлы рәүештә, эске кисерештәр менән, һәр һүҙҙең мәғәнә нюанстарын тойоп яҙыу кәрәклеген бер уҡыусыһы менән ижад итә - итә күрһәттеләр. Шиғыр ятлау - ҡабатлау таблицаһын ятлау түгел икәнен асыҡ күренде. Голнур Аҙнабаева балалар ижад иткән һәр шиғыр, хикәйәгә ваҡыт бүлергә, уны үҫтерегә, артабан гәзит - журналда донъя күрһәтеү алымдарын сағылдырҙы. Иң мөһиме: гимназияла әҙәби ижад мөхите йәшәй. Шуға ла бында Айһылыу Дауытова, Рәсимә Бикбулатова, Диана Юнысова, Альвена Шәмсетдинова, Рәсимә Бикбулатовалар актив ижад итә.Коллегалар, әҙәби ижад түңәрәктәрен дауам итәйек, ул ифрат кәрәкле эш. Фәнзил Саньяров.

[Ляйсан Закировна]

Экзаменационный билет по государственному башкирскому языку для 9 классов русской школы состоит из трех вопросов.
Первый вопрос билета теоретический. Он сформулирован таким образом, что проверяет не только определенные знания в области литературы, но и коммуникативные умения учащихся: ответ на этот вопрос потребует от учащегося составления устного связного высказывания.
Второй и третий вопросы практические.
Второй вопрос – анализ текста.
План анализа текста.
1. Вслух прочитайте текст, соблюдая правильную и выразительную интонацию.
2. Переведите на русский язык.
3. Озаглавьте текст.
4. Составьте два вопроса по тексту.
При подборе текста для анализа необходимо руководствоваться следующими правилами.
Содержание текста
-должно соответствовать требованию «текстуальности» (внешней связности, внутренней осмысленности, законченности);
-должно учитывать возрастные особенности учащегося, не должно выходить за рамки коммуникативного, читательского и жизненного опыта экзаменуемого;
-должно содержать четко выраженную основную мысль, логически обоснованную систему ее развития и четко представленные микротемы;
-не должно дискриминировать экзаменуемых по религиозному, национальному и другим признакам.
Языковое оформление текста
-текст может принадлежать к любому стилю и функционально-смысловому типу речи;
-языковые особенности текста должны ярко отражать стилевую специфику текста;
-примерный объем текста 100-200 слов.
Третий вопрос включает в себя синтаксический анализ предложения и дополнительное грамматическое задание.


2. Рекомендации по оцениванию ответов
Оценка ответа ученика на экзамене выводится как среднее арифметическое из оценок, определяемых отдельно из трех вопросов билета.
При оценке ответа ученика на вопрос следует руководствоваться следующими критериями: 1) полнота и правильность ответа; 2) степень осознанности, понимания изученного; 3) языковое оформление ответа; 4) владение навыками языкового анализа.
Отметка «5» ставится, если ученик
-полно излагает изученный материал, дает правильные определения языковых понятий;
-обнаруживает понимание материала, может обосновать свои суждения, применить знание на практике, привести необходимые примеры не только по учебнику, но и самостоятельно составленные;
-излагает материал последовательно и правильно с точки зрения норм литературного языка, владеет навыками языкового анализа.
Отметка «4» ставится, если ученик дает ответ, удовлетворяющий тем требованиям, что и для оценки «5», но допускается 1-2 ошибки, которые сам же исправляет и 1-2 недочета в последовательности и языковом оформлении излагаемого.
Отметка «3» ставится, если ученик обнаруживает знание и понимание основных положений данной темы, но
- излагает изученный материал неполно и допускает неточности в определении понятий и формулировке правил;
-не умеет достаточно глубоко и доказательно обосновать свои суждения и привести свои примеры;
- излагает материал непоследовательно и допускает ошибки с точки зрения норм литературного языка, допускает ошибки при проведении языкового анализа.
Отметка «2» ставится, если ученик обнаруживает незнание большей части материала, допускает ошибки в формулировке определений и правил, искажающие их смысл, беспорядочно излагает материал. Отметка «2» отмечает такие недостатки в подготовке ученика, которые свидетельствуют о серьезном непонимании темы и слабом владении практически важными умениями и навыками.
3. Билеты




БИЛЕТ № 1

1. Тамара !9ниеваны4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Эй9 мен9н х9б9р2е4 872 т5рк5м5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 2

#92им Аралбай2ы4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

*5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.




БИЛЕТ №3

1. Ш9йехзада Бабичты4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.





БИЛЕТ №4

1. Мифтахетдин А3мулланы4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.


2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.








БИЛЕТ № 5

С91ит Агишты4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

*5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 6

!9лим Д97л9ди2е4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2






БИЛЕТ № 7

Файы3 М5х9м9тй9новты4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.


Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

*5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 8

1. З9йн9б Биишеваны4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 9

1. Мостай К9римде4 тормошо 89м ижады тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Х9лде табы1ы2, т5р5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 10

1. Баш3ортостан тура8ында 85йл9ге2.


2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2.



БИЛЕТ № 11

1. Мине4 тыу1ан ерем тура8ында 85йл9ге2.


2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. Тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2



БИЛЕТ № 12

1. Баш3ортостанды4 баш 3ала8ы тура8ында 85йл9ге2.


2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.
3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. *5йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.



БИЛЕТ № 13

1. &2еге22е4 м9кт9беге2 тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. *5йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2



БИЛЕТ № 14

1. Баш3ортостан театр2ары тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3 *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. *5йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2


БИЛЕТ № 15

Баш3орт халы3 ижады, «Урал батыр » эпосы тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


*5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. *5йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2


БИЛЕТ № 16

1. «Алпамыша» 9ки9те тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. *5йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2


БИЛЕТ № 17

Баш3орт аты тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


Бирелг9н 85йл9мд9р29 ти4 ки69кт9р2е табы1ы2, тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2.


БИЛЕТ № 18

Баш3орт милли аштары тура8ында 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


Бирелг9н 85йл9мд9р29 ти4 ки69кт9р2е табы1ы2, тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2.






БИЛЕТ № 19

&2е4 тура8ында 85йл9

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


Бирелг9н 85йл9мд9р29 ти4 ки69кт9р2е, д5й5мл9штере7се 87229р2е табы1ы2, тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2.




БИЛЕТ № 20

1. Ш.Бабичты4 «Кем 5с5н» ши1ырын яттан 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.

3. Бирелг9н 85йл9мд9р29 ти4 ки69кт9р2е, д5й5мл9штере7се 87229р2е табы1ы2, тыныш билд9л9рен 3уйы1ы2.





БИЛЕТ № 21

М. !афури2ы4 «&2ем 89м хал3ым» ши1ырын яттан 85йл9ге2.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


*5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. #ушма 85йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.





БИЛЕТ № 22

1. Я2 ми2геле тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. #ушма 85йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.




БИЛЕТ № 23

1. Й9й ми2геле тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. #ушма 85йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.




БИЛЕТ № 24

1. К52 ми2геле тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. #ушма 85йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.







БИЛЕТ № 25

1. #ыш ми2геле тура8ында 85йл9ге2.

2. Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2. Текст буйынса 2 8орау т525г52.


3. *5йл9мг9 синтаксик анализ я8а1ы2. #ушма 85йл9мде4 т5р5н билд9л9ге2.




































4. Приложение.


1. #ы2арып 3ояш сы1ып кил9.

2. Алы6тан тауыштар ишетел9.

3. Ирт9г9 3уна3тар кил9.

4. Алтын б5рт5кл9п йыйыла.

5. Ете 3ат 7лс9, Бер 3ат ки6.

6. Ял3ау ята белм96, ят8а – тора белм96.

7. #устым шатлы1ынан 3ыс3ырып еб9р2е.

8. Той1олар1а тулы хо3у3 биреп
Т5н 3арар1а сы3тым 3ала1а.

9. Таш й52 йыл Бер урында ят8а ла тамыр еб9рм9й.

10. Т92р9м т5б5нд9 8айрамасы, 8анду1асым.

11. Врач – терапевт ауырыу2ар2ы 3абул ит9.

12. Быйыл япра3тар ирт9 8ар1ай2ы.

13. Ата4ды4 1ына улы булма, хал3ы4ды4 да улы бул.

14. Ба6ыу2ы 85р5п ташла1андар.

15. Был йыл1аны к9м98е2 7теп булмай.

16. %ф5. Бына парк. Нинд9й саф 8ауа!

17. Хе2м9т кешене т9рби9л9й сыны3тыра рухи я3тан байыта.

18. Апайым мен9н мин атайым мен9н 9с9йем д9 бер ним9 л9 белм9нек.

19. Тормош уны т5рл5 кешел9р изге к74еллел9ре х9йл9к9р29ре хата дошмандары мен9н д9 осраштыр2ы.

20. *ине4 у4ыштары4а мин д9 а1айым да апайым да б5т9бе2 29 3ыуанабы2.

21. (с9йем ашар1а бешер9, 9 мин у1а яр2ам ит9м.

22. #ышын урман ел8е2 шаула8а, буран булыр.

23. К7к к7кр9не, к5сл5 ям1ыр яуа башланы.

24. Кем д9 кем у2а, шул байрам1а бе22е4 в9кил булып барыр.

25. К7лде 3амыш матурлай, ир2е намы6 матурлай.




































1. Пояснительная записка
Экзаменационный билет по государственному башкирскому языку состоит из двух вопросов.
Первый вопрос билета теоретический. Он сформулирован таким образом, что проверяет не только определенные знания в области литературы, но и коммуникативные умения учащихся: ответ на этот вопрос потребует от учащегося составления устного связного высказывания.
Второй вопрос практический.
Второй вопрос – анализ текста.
План анализа текста.
5. Вслух прочитайте текст, соблюдая правильную и выразительную интонацию.
6. Переведите на русский язык.
7. Озаглавьте текст.

При подборе текста для анализа необходимо руководствоваться следующими правилами.
Содержание текста
-должно соответствовать требованию «текстуальности» (внешней связности, внутренней осмысленности, законченности);
-должно учитывать возрастные особенности учащегося, не должно выходить за рамки коммуникативного, читательского и жизненного опыта экзаменуемого;
-должно содержать четко выраженную основную мысль, логически обоснованную систему ее развития и четко представленные микротемы;
-не должно дискриминировать экзаменуемых по религиозному, национальному и другим признакам.
Языковое оформление текста
-текст может принадлежать к любому стилю и функционально-смысловому типу речи;
-языковые особенности текста должны ярко отражать стилевую специфику текста;
-примерный объем текста 100-150 слов.

2. Рекомендации по оцениванию ответов
Оценка ответа ученика на экзамене выводится как среднее арифметическое из оценок, определяемых отдельно из трех вопросов билета.
При оценке ответа ученика на вопрос следует руководствоваться следующими критериями: 1) полнота и правильность ответа; 2) степень осознанности, понимания изученного; 3) языковое оформление ответа; 4) владение навыками языкового анализа.
Отметка «5» ставится, если ученик
-полно излагает изученный материал, дает правильные определения языковых понятий;
-обнаруживает понимание материала, может обосновать свои суждения, применить знание на практике, привести необходимые примеры не только по учебнику, но и самостоятельно составленные;
-излагает материал последовательно и правильно с точки зрения норм литературного языка, владеет навыками языкового анализа.
Отметка «4» ставится, если ученик дает ответ, удовлетворяющий тем требованиям, что и для оценки «5», но допускается 1-2 ошибки, которые сам же исправляет и 1-2 недочета в последовательности и языковом оформлении излагаемого.
Отметка «3» ставится, если ученик обнаруживает знание и понимание основных положений данной темы, но
- излагает изученный материал неполно и допускает неточности в определении понятий и формулировке правил;
-не умеет достаточно глубоко и доказательно обосновать свои суждения и привести свои примеры;
- излагает материал непоследовательно и допускает ошибки с точки зрения норм литературного языка, допускает ошибки при проведении языкового анализа.
Отметка «2» ставится, если ученик обнаруживает незнание большей части материала, допускает ошибки в формулировке определений и правил, искажающие их смысл, беспорядочно излагает материал. Отметка «2» отмечает такие недостатки в подготовке ученика, которые свидетельствуют о серьезном непонимании темы и слабом владении практически важными умениями и навыками.
3. Билеты


БИЛЕТ № 1

Сифат. Сифат д9р9ж9л9ре. Т5п д9р9ж9.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.

БИЛЕТ № 2

Сифаттар2ы4 са1ыштырыу д9р9ж98е.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ №3

Сифаттар2ы4 арты3лы3 д9р9ж98е.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.




БИЛЕТ №4

Сифаттар2ы4 а28ытыу д9р9ж98е.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.




БИЛЕТ № 5

Р97еш. Р97еш д9р9ж9л9ре. Т5п д9р9ж9.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 6

Р97ешт9р2е4 са1ыштырыу д9р9ж98е.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.




БИЛЕТ № 7

Р97ешт9р2е4 арты3лы3 д9р9ж98е.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.




БИЛЕТ № 8

#ылым. #ылым 85йк9лешт9ре.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 9


#ылымды4 бойоро3 85йк9леше.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.


БИЛЕТ № 10

#ылымды4 х9б9р 85йк9леше.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 11

#ылымды4 шарт 85йк9леше.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 12

#ылымды4 тел9к 85йк9леше.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 13

*ан. Ябай 89м 3ушма 8андар.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.


БИЛЕТ № 14

*ан т5рк5мс9л9ре. Т5п 89м р9т 8андары.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 15

Б7лем 89м йыйыу 8андары.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.



БИЛЕТ № 16

Сама 89м к9сер 8андары.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.


БИЛЕТ № 17

Синонимдар.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.

БИЛЕТ № 18

Антонимдар.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.

БИЛЕТ № 19

Омонимдар .

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.

БИЛЕТ № 20

Фразеологизмдар.

Тексты тасуири у3ы1ы2, рус телен9 т9ржем9 итеге2.

[Альфина Фаритовна]

Универсаль уку гамәлләре төрләре (УУД)
ТАНЫП-БЕЛҮ ГАМӘЛЛӘРЕ КОММУНИКАТИВ УУГ
Гомумуку
- танып-белү максатын аерып алу һәм мөстәкыйль формалаштыру;
- кирәкле мәгълүматны эзләү;
- белемнәрне структуралаштыру;
- аңлап әйтеп бирү;
- төгәл шартлар нигезендә чишелешнең эффектив алымнарын сайлап алу;
- гамәлнең шарты һәм алымнары рефлексиясе, эшчәнлек барышы һәм нәтиҗәсе тикшерү, бәяләү;
- аңлап уку; кирәкле мәгълүматны аерып ала белү; төп һәм ярдәмчел мәгълүматны билгели белү һ.б.
- проблеманы кую һәм формалаштыру, иҗади һәм эзләнү характерындагы проблемаларны хәл иткәндә эшчәнлек алгоритмын мөстәкыйль төзү;
- билге-символларны куллана белү (модельләштерү, модельне төрле формаларга китерү)
Логик
- билгеләрен аерып алу максатыннан анализ (мөһим, мөһим түгелләрен билгеләү)
- синтез (кисәкләрдән бербөтен төзү);
- объектларны классификацияләү, чагыштыру өчен критерийлар сайлау;
- нәтиҗә чыгару;
- сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен табу;
- фикер йөртүнең логик чылбырын төзү;
- исбатлау;
- гипотеза төзү һәм аны нигезләү.
Проблеманы кую һәм чишү гамәлләре:
- проблеманы формалаштыру;
- иҗади һәм эзләнү характерындагы проблемаларны хәл итү юлларын мөстәкыйль билгеләү .

УКЫТУЧЫ –УКУЧЫ уку хезмәттәшлеген планлаштыру (максатны, катнашучыларның функцияләрен, хезмәттәшлек алымнарын билгеләү).
Мәсьәлә кую (мәгълүмат җыю һәм эзләүдә инициативалы хезмәттәшлек).
Конфликтларны чишү (проблеманы ачыклау, тиңләштерү (идентификация), конфликтны хәл итүнең альтернатив ысулларын эзләү һәм бәяләү, карар кабул итү һәм аны тормышка ашыру).
Иптәшеңнең үз-үзен тотышы белән идарә итү
Управление поведением партнёра (контроль, коррекция, аның гамәлләрен бәяләү)
Аралашу бурычлары нигезендә үзеңнең фикерләреңне тулы һәм төгәл итеп әйтеп бирү белү (тел нормалары нигезендә сөйләмнең диалогик һәм монологик формаларын белү).
РЕГУЛЯТИВ УУГ
Максат кую (белгәннәр нигезендә ачыкланган белергә тиешле уку мәсьәләсе кую).
Планлаштыру (соңгы нәтиҗәне күздә тотып арадаш максатлар эзлеклелеген ачыклау).
Прогнозлаштыру (белем үзләштерү дәрәҗәсен искә алып аның нәтиҗәсен күз алдына китерү).
Контроль (эталоннан аермаларны ачыклау максатыннан нәтиҗә һәм эш алымнарының бердәмлеген тикшерү)
Коррекция (планга һәм эталон, алым, көтелгән нәтиҗәдә аермалар килеп чыкканда кирәкле төзәтмәләр һәм өстәмәләр кертү).
Бәяләү ( үзләштерелгән, үзләштерергә кирәк белемнәрне, үзләштерелгәннәрнең дәрәҗәсен һәм сыйфатын аңлау һәм ачыклау).
Ихтыяри үзрегуляция (көч һәм энергияне мобилизацияләү осталыгы; ихтыярны көчәйтү осталыгы – каршылыкларны җиңеп чыгуга, мотивацион конфликтларны хәл итүгә юнәлтелә).


Шәхси УУГ
Шәхси, һөнәри, тормышта үз урыныңны табу
1. Мәктәпкә карата уңай мөнәсәбәт
2. укуның мөһимлеген (кирәклеген) аңлау хисе
3. мәктәп турында дөрес караш.
4. Өйдә шәхси укытуга караганда коллективта белем алуны кулай күрү.
5. үз белемен билге белән бәяләүне өстен күрү
6. билгеләр диапозоны киңлеге.
7. билге критериесе булу.
8. укучының социаль роле.
9. Яхшы укучы сыйфатын аңлау.
10. Үз мөмкинлекләрен аңлап, үзенә дөрес бәя бирү
11 Үзеңне камилләштерү өстендә эшләргә кирәклекне аңлау
12. үз уңышларының һәм уңышсызлыгының сәбәпләрен ачыклау .
Мәгънәви бәйләнеш (уку эшчәнлеге максаты белән аның мотивы арасында
бәйләнеш булдыру- «уку миңа ни өчен мөһим?»)
1. танып-белү мотивларын формалаштыру.
2. яңалыкка кызыксыну.
3. гомуми эшчәнлек ысулларына һәм аларның чишелешенә кызыксыну
4. социаль мотивларның формалашуы
5. җәмгыятькә файдалы булу.
6. уку мотивларын формалаштыру.
7. үз үзгәрешкә– яңа белем-күнекмәләр алуга - омтылу
8. булачак һөнәри эшчәнлек белән уку арасында бәйләнеш тудыру
Әхлакый-этик ориентлашу (шул исәптән бәяләү).
1. Әхлакый нормаларга ориентлашу
(гадел бүленеш, үзара ярдәмләшү, дөреслек)
2. Әхлак нормаларын бозу эчке нормалар белән чагыштырганда җитдирәк һәм яраксыз
3. Укучы нормалар бозылуы нәтиҗәсен аңлый.
4. Норма бозылганда субъ¬ект мотивларын, хис-тойгыларын истә тоту.
5. Барлык әхлак нормалары нигезендә карар кабул итү
6. Эшчәнлеккә дөрес бәя бирү /Әхлак нормаларын үтәү
7. Әхлакый фикер (хөкем) йөртү дәрәҗәсе үсеше

[Ильмухаметов А.Г.]

Инструкция по установке шрифта BelZAGZ, Rom Bsh и TimBashk и др.
Входим по ссылке https://drive.google.com/folderview?id= ... sp=sharing и скопируем башкирские шрифты в отдельную папку на рабочемс столе или в папке на носителе.
ПУСК - Панель управления - Шрифты (ОС МС 2007, 2008 - Оформление и персонализация - Шрифты) Открываем папку ШРИФТЫ и вставляем скопированный шрифт из папки, в которой сохранили, или просто перетаскиваем сюда файлы шрифтов.
При наборе текста языковая панель РУС, шрифт BelZAGZ или др.
Не будете печатать – по крайней мере, сможете прочитать файлы, набранный на BelZAGZ, Rom Bsh или TimBashk.
Для чтения материалов на ОС Майкрасофт 2007 и выше, набранных шрифтом a_Helver Bashkir (если вместо башкирских букв квадратики) установите и эти шрифты или выделите весь текст и измените шрифт на Times New Roman или в любой другой шрифт.
При наборе текста на ОС Windows 2007 и выше набирайте, устанавливая БА (ВАК) (башкирский) на языковой панели.
Если у кого не включен на языковой панели: на ОС Windows 2007 - Языковая панель - щелчок правой кнопкой мышки - Параметры - щелчок левой кнопкой - Добавить - Выбрать башкирский - щелчок- Клавиатура-щелчок- Башкирский - галочка в квадрате - ПРИМЕНИТЬ - ОК.
на ОС Windows 2008-2010 Языковая панель - щелчок левой кнопкой мышки – Настройки языка - щелчок левой кнопкой - Добавление языка - Выбрать БАШҠОРТ.
При наборе текста на языковой панели выбрать БА (ВАК). Кнопки цифр по горизонтали на клавиатуре становятся башкирскими ң-/. для набора цифр включаем кнопку num lock (num lk) и применяем правую цифровую панель для набора цифр.

[Альфина Фаритовна]

Текстка лингвистик анализ
Чишелешен аңлатып биргәннән соң, теләсә нинди мәсьәлә бик җиңел, гади булып тоела башлый.
Шерлок Холмс.
Югары сыйныфларда татар теле һәм әдәбияты фәнен тыгыз бәйләп алып бару, ягъни интеграцияләп укыту зарурлыгы туа. Шуның өчен текстка лингвистик анализ ясау эшен 1 – 4 нче сыйныфтан ук башлау дөрес дип уйлыйм.
Мәгълүм булганча, тел дәресләрендә укучылар һәрвакыт мисаллар (нинди дә булса текст) белән эш итә. Алар дәреслектәге күнегүләрдә бирелгән. Шуларга өстәп, укытучы үзе сайлаган, тагы да уңышлырак дип исәпләнгән текстларны да тәкъдим итә ала. Әлбәттә, бу текстлар тел күренешен яхшырак аңларлык, шәфкатьлелек, милли патриотизм һәм толерантлык рухында тәрбияләрлек булырга тиеш.
Укучылар узган сыйныфларда алган белемнәренә таянып, тел ярдәмендә төп мәдәни кыйммәтләрне өйрәнәләр. Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның коммуникатив һәм лингвистик компетенцияләрен үстерү нигезләре салына, аерым проблемаларга карата үз фикерләре формалаша.
Текст татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә төп, терәк берәмлеге санала. Текстка анализ ясау дәресләре укучыларга сүзнең мәгънәсен, сөйләмдә кулланылыш үзенчәлеген, «тәмен» дөрес тоя башлауга этәргеч була. Текстны төрле яклап өйрәнү һәм үзләштерү укучыларның сөйләм һәм язу күнекмәләрен камилләштерүгә ярдәм итә.
Текст анализы мөмкинлек бирә:
– тел өйрәнү һәм сөйләмгә өйрәтү арасындагы аермалылыкны бетерү;
– татар теле һәм әдәбияты дәресләрен тыгыз бәйләп алып бару;
-укыту процессында тәрбияви бурычны тормышка ашырырга ярдәм итү.
Укучылар алынган белемнәрен сөйләм практикасында, сочинение һәм изложениеләр язганда кулланырга өйрәнәләр (текст: төп фикер, бәйләүче чаралар, сөйләм стильләре, тел-сурәтләү чараларының кулланылышы); әдәби сөйләм нормаларына ия булу, текст анализлый белү күнекмәләренә ия булалар.

Төп максаты:
-укучыларның татар теленең фонетик, орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик нигезләреннән алган белемнәрне системалаштыру, катлаулырак формаларда өйрәтүне дәвам итү;
-телнең төп грамматик чараларын сөйләм процессында куллануга ирешү;
-укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилли белергә күнектерү;
-татар әдәби тел нормаларын һәм стилистик мөмкинлекләрен ачык күзаллауга , аларны тиешенчә куллана белергә өйрәтү;
-телне тулы бер система буларак күзаллау;
-текст һәм башка мәгълүмати чаралар белән эшләү, аннан кирәкле мәгълүматны таба белү һәм аны тиешенчә үзгәртә алу күнекмәләрен үстерү;
-укучыларның орфографик һәм пунктуацион грамоталылын камилләштерү.
Бурычлары:
1) укучыларның игътибарын телнең эстетик функциясен чагылдыручы әдәби текстка, өйрәнелә торган тел күренешләренең сәнгатьлелек ягына юнәлтү
2) балалар туган телнең матурлыгын күрергә һәм ишетергә өйрәнсеннәр, нинди сурәтләү чаралары аша аның тормышка ашырылуын аңласыннар өчен телнең тасвирлау һәм сурәт ясау мөмкинлекләрен күрсәтү, телнең җанлы халәтен, кулланылыш рәвешен өйрәнеп, сүз белән сөйләм арасындагы бәйләнешнең нигезенә ныграк төшенергә , әдәби әсәрдә һәм автор сөйләмендә сүзнең тәмен, ямен, матурлыгын тоярга, үз сүзен, фикерен әйтә белергә өйрәтү.

Лингвистика-тел белеме турында фән. Лингвистика термины “тел” сүзен аңлатучы lingua сүзеннән алынган.
Лингвистика сүзенә аңлатмалы сүзлектә “Тел турындагы фән, тел белеме, тел гыйлеме” дигән аңлатма китерелә. Ул тел берәмлекләре һәм элементлары, телдә ничек, нинди үзгәрешләр барлыкка килүе турында белешмәләр бирә.
Лингвистика түбәндәге бүлекләргә аерыла:
1. Лексикология-тел белеменең лексиканы тикшерә торган бер тармагы . Лексика-сүзләр җыелмасы. Бу термин теге яки бу телнең, җирле сөйләшләрнең сүзлек составы, тел остасының, язма әсәрнең сүз байлыгы , теге яки бу кеше сөйләмендә кулланыла торган сүзләр җыелмасы мәгънәсендә кулланыла. Бу бүлекнең төп берәмлеге- сүз.
2. Фразеологизмнар -телдәге төшенчәләрнең бер сүз белән түгел, ә үзгәртелми, таркалмый торган торган тотрыклы сүзтезмәләр белән дә белдерелүе: түбәсе күккә тию-шатлану, авыз сулары килү-кызыгу һ.б.
3. Фонетика- тел белеменең авазларны, аларның үзгәрешләрен өйрәнә торган тармагы. Телнең төп берәмлекләре булган фонемаларның составы, аларның сыйфатлары һәм билгеле бер фонетик шартлардагы үзгәрешләре орфоэпиядә карала.
4. Графика- аваз һәм хәреф мөнәсәбәтен, ягъни кайсы аваз кайсы хәрефләр белән белдерелүен, кайсы хәреф кайсы авазларны белдерү өчен кулланылуын, аларның басма һәм кулъязма формаларын , хәрефләрнең авазларга ни дәрәҗәдә туры килүен өйрәнә.
5.Сүз ясалышы — тел белеменең сүз төзелешен һәм ясалу ысулларын өйрәнә торган бүлеге. Морфема-сүзнең мәгънәгә ия булган иң кечкенә кисәге.

6. Грамматика -тел гыйлеменең сүз төркемнәре, сүзтезмә һәм җөмләләр турындагы тармагы.
а) морфология телдәге сүзләрне грамматик төркемнәргә бүлә, һәр төркемнең морфологик категорияләрен, ягъни алардагы грамматик мәгънәләрнең үзләренә хас формалар белән бирелешен өйрәнә.
б) синтаксис сүзтезмә һәм җөмләләрнең төзелеше, алар составындагы сүзләрнең (кушма җөмлә өлешләренең-җөмләләрнең) үзара бәйләнү тәртибен һәм чараларын өйрәнә
7. Орфография —тел белеменең әдәби телдә дөрес язу кагыйдәләрен өйрәнә һәм орфографик кагыйдәләр (язу нормалары җыелмасы) итеп туплый торган тармагы.
8. Пунктуация тыныш билгеләрнең куелышын өйрәнә.
9. Стилистика — сөйләмдәге стиль системаларын һәм телнең төзелешендәге стилистик мөмкинлекләрне телдәге стильләрне өйрәнә торган фән
10. Сөйләм культурасы кешедә гомуми культураның бер билгесе. Сөйләмгә куелган таләпләр:
1) Сөйләм төгәл булсын;
2) Сөйләм аңлаешлы, әйтергә теләгән фикер ачык булсын;
3) Сөйләм саф булсын;
4) Сөйләм җыйнак булсын;
5) Сөйләм аһәңле булсын.


Гамәли дәресләрдә укучылар белән төркемләп, парлап һәм индивидуаль эш төрләрен кулланырга була. Формаларның төрлелеге дәресләрне кызыклы итү белән беррәттән, текст анализлау, укучыларның дөрес язу күнекмәләрен камилләштерүгә дә ярдәм итәчәк. Шул нигездә укучылар укытучы ярдәмендә төрле авырлыктагы материаллар белән индивидуаль эш планы төзи ала.

[Габитова З.Г.]

2016 йылдың 18 мартында Башҡорт дәүләт университетының башҡорт тел ғилеме һәм этно-мәҙәни белем биреү кафедраһы тарафынан педагогия фәндәре докторы, профессор, Башҡортостан Республикаһы халыҡ мәғарифының атҡаҙанған хеҙмәткәре Рафаил Ғәйнетдин улы Аҙнағоловтың тыуыуына 75 йыл тулыуға арналған "Хәҙерге белем биреү процесы һәм башҡорт теле һәм әҙәбиәтен уҡытыу мәсьәләләре" Бөтә Рәсәй фәнни-методик конференция уҙҙы. Һеҙҙең иғтибарығыҙға конференциялағы сығышымды тәҡдим итәм.
БАШҠОРТ ТЕЛЕ ҺӘМ ӘҘӘБИӘТЕ ДӘРЕСТӘРЕНДӘ
УНИВЕРСАЛЬ УҠЫУ ЭШМӘКӘРЛЕГЕН ФОРМАЛАШТЫРЫУ ЮЛДАРЫ
Ғәбитова З.М., БР МҮИ-ның башҡорт һәм
башҡа туған телдәр һәм әҙәбиәттәр кафедраһы мөдире
Яңы федераль дәүләт белем биреү стандартының өҫтөнлөклө йүнәлеше булып шәхесте бөтә яҡлап үҫтереү тора. Уҡыу процесы яңы белем, күнекмәләрҙе уҡыусыларҙың үҙаллы үҙләштереүенә йүнәлдәрә, ә уҡытыусы белем алырға өйрәнеүҙе (умение учиться) формалаштырырға бурыслы. Яңы федераль дәүләт стандарттар нигеҙенә системалы-эшмәкәрлекле йүнәлеш һалынған. Ул, иң беренсе сиратта, универсаль уҡыу эшмәкәрлеген (УУЭ) формалаштырыу аша тормошҡа ашырыла.
Универсаль уҡыу шәхсән, танып белеү, регулятив, коммуникатив төрҙәргә бүленә.
1.Уҡыусыларҙың шәхсән универсаль уэ үҙбилдәләнеш (уҡыусының шәхси, профессиональ, тормошта үҙ урынын билдәләүе); уҡыусының белем алыуҙың мәғәнәүи асылын төшөнөүе (ни өсөн миңә быны белергә кәрәк?), әҙәп-әхлаҡ нормаларҙы белеүе.
2. Регулятив (көйләүсе) универсаль уҡыу эшмәкәрлеге – уҡыусының үҙ уҡыу эшмәкәрлеген ойоштороуҙы тәьмин итеүсе хәрәкәттәр (маҡсат ҡуйыу, планлаштырыу, контролләү һәм баһалау).
3. Коммуникатив – аралашыуҙа башҡаларҙы тыңлай белеү, уларҙың фекерҙәренә ҡолаҡ һалыу, проблеманы күмәкләп тикшереүҙә ҡатнашыу, килеп тыуған конфликты сисеү юлдарын таба белеү эшмәкәрлеге. Бында шулай уҡ уҡытыусы һәм иптәштәре менән хеҙмәттәшлек итеү ысулдары, конфликтты сисеүҙә альтернатив ысулдарҙы табыу һәм баһалау, фекереңде аңлайышлы итеп әйтеү, туған телдең грамматик һәм синтаксик нормаларына ярашлы диалогик һәм монологик телмәр формаларын яҡшы үҙләштереү, төркөмдә эште ойоштороу һәм планлаштырыу, һөйләшеп уртаҡ тел таба белеү.
4. Танып-белеү эшмәкәрлек – дөйөм уҡыу эшмәкәрлеге, логик һәм тамға-символдар менән эш итә белеү. Дөйөм уҡыу эшмәкәрлегенә кәрәкле мәғлүмәт эҙләүҙә компьютер сараларын ҡулланыу, моделләштереү, телдән һәм яҙма формала телмәр ҡороу, төрлө жанрҙағы текстарҙан кәрәкле мәғлүмәтте табыу, текстың йөкмәткеһен тулы, ҡыҫҡаса һайлап һөйләү, текстың характеристикаларына ярашлы төрлө жанрҙа текстар төҙөү инә.
Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу юлдарын нисек табырға һуң? Бының өсөн федераль дәүләт стандарттарының норматив документтарын, методик принциптарын һәм заманса дәрестең структураһын тыш, яңы белем биреү һөҙөмтәләренә өлгәшеү өсөн ниндәй белем биреү технологияларын ҡулланыуҙы белергә кәрәк. Белем биреү технологияларын һайлау уҡыусыларҙың йәш үҙенсәлектәренән, уларҙың мөмкинлектәренән, уҡытыусының әҙер булыуынан тора. Һис шикһеҙ, өҫтөнлөктө продуктив, ижади, тикшереү, проектлы, мәғлүмәти технологияларға бирергә кәрәк, шулай ҙа башҡаларҙы ла ҡулланыу мөмкинлеген инҡар итергә ярамай.
Уҡытыу процесында адаптив система (АСО) алымдарын ҡулланыу уҡыусыларҙың УУЭ формалаштырыу өсөн уңайлы шарттар тыуҙырасаҡ. Адаптив системаның теоретик нигеҙҙәрен А.С. Границкая “Уҡыусыларҙы уйларға һәм эшләргә өйрәтеү” китабында асҡан. (Мәскәү: Просвещение, 1998). Был система уҡыусыларҙың индивидуаль үҙенсәлектәрен иҫәпкә ала һәм дәрес барышында уларҙың эшмәкәрлегенә шарттар булдырыуға киң мөмкинлектәр аса.
Адаптив система шарттарында үҙаллы эш өҫтөнлөктө ала. Дәрестә уҡыусылар төрлө темпта эшләйҙәр, уларҙың белем, фекерләү кимәле лә төрлөсә һәм уларға төрлө ярҙам талап ителә. Был осраҡта күп кимәлле эш төрөн ҡулланыу ыңғай һөҙөмтәләргә алып киләсәк. Был эш төрҙәрен башҡарыу өсөн барлыҡ уҡыусыларға ла бер төрлө ваҡыт бүленә, һәр уҡыусы кимәлдән кимәлгә үҙ тиҙлеге менән күтәрелә. Адаптациялы эш төрөнөң өҫтөнлөгө шунда: үҙаллы бер кимәлдән икенсеһенә күсеүсе бөтә уҡыусыларҙың да эш менән мәшғүл булыуында. Шул уҡ ваҡытта һәр уҡыусыға юғарыраҡ баһа алыу мөмкинлеге асыла. Эш төрө уҡытыусы сигналынан һуң башлана, тәғәйенләнгән ваҡытта эштәрҙе башҡарғандан һуң, улар баһалана. Уҡыусыларҙың үҙ һәм иптәштәренең эшен баһалау, төҙәтеү регулятив УУЭ формалаштырыу өсөн әһәмиәтле. Был этапта уҡыусыларға бер-береһен эшен тикшереү билдәләнгән критерий буйынса бирелә .
Уҡыусыларға уҡытыусының кәңәше:
1) бер-береңдең эшен тикшереүгә үтә талапсан булма;
2) иптәшең белмәгән осраҡта, уға ярҙам ит;
3) туҡталып ҡалһа, әйтеп ебәр.
Бында уҡыусыларҙың ошо мәлдә генә ебәрелгән үҙ хаталарын берҙәм анализлау аша уҡыу шарттары тыуҙырыла. Бер-береңдең эшен контролләүҙең мөһим өҫтөнлөгө шунан ғибәрәт, хата ебәрелгән мәлдән алып контроль һәм төҙәтеүҙең (коррекцияның) максималь бәйләнеше, ә ул, үҙ сиратында, уҡыу сифатын арттыра, уҡыусыларҙы тәртиптә тота, уларҙы үҙаллы тормош барышында өҙлөкһөҙ белем алыуҙы дауам иттереүгә әҙерләй.
2-се эш төрө уҡытыусы яңы материалды аңлатыу процесында уҡыусыларға терәк конспекттар йә схема төҙөүҙе тәҡдим итә. Уҡыусыға әҙер материал бирелмәй, ә уны үҙе эҙләп табырға тейеш. Бындай эш төрөн башҡарыу түбәндәге этаптарҙан (этаптың сиктәрен уҡытыусы уҡыусыларҙың мөмкинлектәренән сығып билдәләй) тора:
1) дөйөм схема уҡыусылар менән берлектә башҡарыла;
2) уҡытыусы аңлатыуҙы туҡтата, уҡыусыларға үҙаллы схеманы эшләп бөтөргә тәҡдим ителә;
3) уҡыусыларҙан схема үҙаллы эшләтелә.
Шулай уҡ был системала уҡыусы-уҡытыусы араһында барған индивидуаль эш төрҙәре лә ҡулланыла, коммуникатив УУЭ тормошҡа ашырыла.
Кластағы һәр уҡыусының индивидуаль үҙенсәлектәрен яҡшы белеү эш төрҙәрен маҡсатҡа ярашлыраҡ, һөҙөмтәлерәк үткәрергә, методик алымдарҙы дөрөҫ һайларға ярҙам итә.
Уҡыусылар менән алдан әңгәмә үткәреп, уларға үҙаллы уҡыу өсөн әҙәбиәт исемлеге, карточкалар, тестар, телдән, яҙма күнегеүҙәр бирелә һәм уның үтәлеше план-графикка билдәләнә. Уҡыусыларҙың башҡарылған эштәре дәрестә иптәштәренә үҙаллы эш өсөн материал булып хеҙмәт итеүен аңлатыу мөһим. Был осраҡта уларҙың үҙаллы эшкә ҡарата тағы ла яуаплылығы артасаҡ. Йыйып әйткәндә, уҡыусыларҙың шәхсән универсаль уэ тормошҡа ашырыла
Шулай итеп, адаптив система алымдарын ҡулланып дәрес үткәреүҙең төп үҙенсәлектәре:
1. Дәрес барышында һәр уҡыусының актив фекерләү эшмәкәрлеген формалаштырыу (уҡыусы өй эшен тикшереүҙә ҡатнаша, яңы материалды аңлатҡанды тыңлай, материалды нығытыуҙа актив эшләй , үҙаллы эш башҡара);
2. Уҡыусының үҙ эшмәкәрлегенә һәм башҡаларҙың эшмәкәрлегенә ҡарата эмоциональ ҡатнашлығын тәьмин итеү;
3. Уҡыусыларҙың дәрестә танып-белеү эшмәкәрлегенә мотивация тыуҙырыу (материалды өйрәнеүгә ҡыҙыҡһыныу тыуҙырыу, уҡыусыны фекерләү эшмәкәрлегенә уятыуҙың төп факторы булып, үҙен үҙаллы тормошҡа әҙерләүе тора);
4. Дәрестә эшмәкәрлек процесында рефлексия, үҙбаһалауҙы тәьмин итеү (дәрестең һәр этабында уҡыусы үҙ эшмәкәрлегенең һөҙөмтәһен үҙе күҙәтә, баһалай, рефлексия индереү менән үҙ эшмәкәрлеге һөҙөмтәһенә яуаплылыҡ арта, насар билдә алдында ҡурҡып ҡалыу юҡҡа сыға);
5. Дәрестә үҙаллы йә ижади эш төрөн булдырыу (дәрестә үҙ эшен тикшереү, бер-береһенең эшен тикшереү кеүек эш төрөн башҡарыу);
6. Дәрестең маҡсатына өлгәшеү.
Рефлексия, үҙеңде баһалау адаптив дәрестәр өсөн мотлаҡ, улар тәртиптә тоторға ярҙам итә, уҡыусыға үҙ эшмәкәрлеген күҙәтеп барыу мөмкинлеге бирә. Практика күрһәтеүенсә, уҡыусылар үҙ баһаларын өйрәнеү этабында ғына күтәрә, ә һуңынан улар уҡытыусыға ҡарағанда ла талапсаныраҡ була. Уҡыусының эшмәкәрлеген сит кешенең генә баһалауы ғына ыңғай һөҙөмтәгә алып килмәй (ул билдә генә көтә, үҙ эшен анализламай), ул үҙ эшен баһа ҡуйып өйрәнергә тейеш.
Йыйып әйткәндә, уҡытыусыға адаптив система ҡулланып уҡытыу үҙ мөмкинлектәренә ышанырға һәм уҡыу-уҡытыу, тәрбиәүи процеста юғары һөҙөмтәләргә өлгәшергә шарттар тыуҙыра. Ә иң мөһиме, был дәрестәр демократик һәм гуманистик, сөнки уҡыусыларҙы үҫеш кимәленә бүлмәйенсә (яҡшы-насар өлгәшкән уҡыусылар иҫәбенә индермәйенсә), артабан үҫергә, шәхескә үҙ-үҙенең камиллаштырыу һәләтлеген үҫтерергә ҙур ярҙам итә.
Ҡулланылған әҙәбиәт:
1. Федеральный государственный образовательный стандарт основного общего образования/М-во образования и науки РФ. –М.: Просвещение,2011. – 48 с.;
2. А.С.Границкая. Научить думать и действовать. -–М.: Просвещение,1991.;
3. З.М.Ғәбитова. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу. – Журнал «Башкортостан укытыусы8ы»- №2, 2014. – С.3-7.

[Галиябану]

Предлагаю занимательные упражнения и дидактические игры, которые по усмотрению учителя могут быть использованы на уроках башкирского языка.
1. игра на внимания.
Ведущий:
- Летели, летели, грачи полетели
Поднимают руку, если предмет летящий
-Летели, летели, столы полетели.
-Летели, летели, скворцы полетели. И т.д
2. учебная
Из данного слова преобразуй новые слова: например, Башкортостан.
Победителем становится тот, кто напишет большее количество слов.
3.игра с комбинаторикой
Разгадывание кроссворда, ребуса, чайнворда.
4. игра ассоциативная
Отгадывание загадок
5. аналитическая игра
Выдели лишнее слово на рядах.
6.Творческая игра: например, написать письмо или открытку другу, игра «В магазине», «В аптеке» и т.д.
Игры можно использовать на различных этапах урока: при подготовке изучении нового материала, при изучении новой темы, при закреплении изученной темы.

[Галиябану]

Бөгөн мағариф өлкәһендә үҙгәрештәр юғары темп менән атлағанда уҡытыусының профессиональ компетентлығын үҫтереү нимәләр талап итә һуң? Нимә ул уҡытыусының компетенлығы?
Уҡытыусының компетентлығын үҫтереү моделен шулай күҙ алдына килтерәм:
• белем биреү ҡиммәттәренең, маҡсаттарының, принциптарының үҙгәреүенә булышлыҡ итеүсе;(маҡсатлы белем алыу күҙаллана)
• профессиональ сифатты күтәреүсе;(уҡытыусы эҙләнә, кисәгесә эшләү мөмкин түгел икәнен аңлай)
• уҡыусыла үҙаллылыҡты үҫтереп, кәрәкле белемде үҙаллы алырға йүнәлеш биреүсе;
• технологияларҙы яңыртыусы;(заманса технологиялар күҙ уңында тотола);
• үҙ эшеңә профессиональ ҡарашлы.һ.б.

[Альфина Фаритовна]

Татар теленнән контроль эшләр
4 нче сыйныф
Стихотворения для заучивания:
Г. Тукай “Фатыйма белән Сандугач”
Сказка “Малай белән елан”(отрывок)
Һади Такташ “Ак чәчәкләр”
С. Хәким “Яңа шәһәрдә яшь юкә”
Виды контрольных работ по предмету
Словарный диктант.
Акыллы, тәнәфес, акбур, сәләтле, әдәпле, уйлый, тыңлый, бәхетле, тырыш, җөмлә.
Контрольный диктант “Көз җитте”
Җылы матур җәй дә узды. Салкын җилләр исә. Яңгырлар да еш ява. Агачлардан сары яфраклар коела. Кошлар җылы якка очтылар. Җәнлекләр дә кышка әзерләнә. Әнә куак астында керпе йөри. Чокырга үлән, яфрак ташыган. Шунда үзенә оя ясый.
Тиздән ак кар явар.
Словарный диктант.
Җитәкче, урынбасар, тәрҗемәче, рәссам, төзүче, укытучы, тегүче, тәрбияче, табиб, сынчы.
Изложение «Якын дустым».
Контрольный диктант “Кыш көне”
Менә салкын кыш та килеп җитте. Бөтен җирне ап-ак кар каплады. Кешеләр җылы киемнәрен киделәр.
Агачлар ак күлмәк кигән кебек утыралар. Кыш көне кошларга да салкын. Аларга ризык табуы бик авыр. Кешеләр аларга ярдәм итә: җимлекләр ясыйлар, җим салалар.
Сочинение «Яраткан китабым»
Словарный диктант.
Бүре, төлке, маймыл, аю, җәен, төнлә, иртән, кышын, арыслан, йөгерә, яши.

Контрольный диктант «Яз килә».
Матур яз җитте. Көннәр әле салкын. Шулай да җилләр исә, кар эри, тамчылар тама. Ә урамда гөрләвекләр ага. Күктәге кояш җирне җылыта.
Тиздән җылы яктан сыерчыклар, кара каргалар кайта. Ә кырларга, басуларга тракторлар чыга.
Яз көне табигать шундый матур!

Словарный диктант
Кызыксына, аяз, җилле, эссе, кояшлы, хәзер, яңгыр, соң, әлбәттә, күңелле, рәхәт.

Контрольный диктант «Авылда».
Рөстәм җәй көне әнисе белән авылга әбиләренә кунакка килде. Алар зур шәһәрдә торалар. Рөстәмнең әле беркайчан да авылда булганы юк. Әбисе аны тәмле әйберләр белән сыйлады.
Рөстәм авылда үзләренең матур шәһәре һәм трамвайлар турында сөйләде. Балалар аны тыңладылар.